علامه دکتر یوسف قرضاوی مؤسس و رییس پیشین اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان در سن ٩٦ سالگی دار فانی را وداع گفت.
دکتر قرضاوی یکی از برجسته‌ترین علمای شریعت اسلامی در جهان و دانشمند مصری‌تبار دارای تابعیت قطر بود.
وی در یکی از روستاهای حومه‌ی محله‌ی الکبرای استان غربی مصر در سال ١٩٢٦ چشم به جهان گشود.
در سال ٢٠٠٨ در نظرسنجی مجلهی فارین پالیسی(Foreign Policy)، رتبه‌ی سوم از ٢٠ شخصیت اندیشمند مؤثر در سطح جهان را حائز شد.
مجلهی فارین پالیسی در هنگام نظرسنجی، علت محبوبیت شیخ قرضاوی را مشارکت شیخ قرضاوی در برنامهی زنده‌ی «شریعت و حیات» که در شبکه الجزیره به‌صورت هفتگی پخش می‌شد عنوان کرد. در این برنامه، شیخ به استفتائات و پرسش‌های مخاطبان عمدتاً جوان پاسخ می‌داد.
قرضاوی بیش از ١٧٠ اثر ماندگار را در کارنامه‌ی فکری خود دارد و در سیمنارها و کنفرانس‌های علمی فراوانی مشارکت کرد و دعوت و اندیشه‌ی میانه‌روانه‌ی خود را از طریق کانال‌های تلویزیونی به سمع و نظر مسلمانان می‌‌رساند.
شمه‌‌ای از زندگی‌نامه‌ی علمی و دینی دکتر یوسف قرضاوی
دکتر یوسف عبدالله قرضاوی یکی از شخصیت‌های بسیار بزرگ، اندیشمند، متفکر، فقیه، مُصلح اسلامی که آثار با ارزشش امروزه تأثیر شگرفی در دنیای اسلام داشته است است. وی در سال ١٩٢٦ در یکی از روستاهای حومه‌ی محله‌ی الکبرای استان غربی مصر، در خانواده‌ای متدّین و بی‌آلایش به دنیا آمد.
کودکی:
دو سال بیشتر نداشت که پدرش از دنیا رفت و عمویش سرپرستی او را بر عهده گرفت. در سن پنج سالگی به منظور حفظ قرآن کریم به مکتب‌خانه‌اش فرستادند و در سن هفت سالگی برای تحصیلات جدید وارد دبستان شد. صبح‌ها به دبستان می‌رفت و عصرها به مکتب‌خانه. پیش از آن که به سن ده سالگی برسد حافظ کل قرآن کریم شد. وی کودکی بسیار تیزهوش بود، چنان‌که هر چیزی را که یک بار می‌خواند به حافظه‌اش می‌سپرد. در همان دوران کودکی به خاطر آن که قرآن را خوب تلاوت می‌کرد، اهالی روستا استاد یوسف صدایش می‌کردند.
تحصیلات:
در سن دوازده سالگی دوره‌ی ابتدایی را به پایان رسانید. بی‌صبرانه در انتظار روزی بود که وارد دانشگاه الأزهر شود و دانشمندی بزرگ گردد. در شهر طنطا دوره‌های دانش‌سرای مقدماتی و دانش‌سرای عالی دینی را گذرانید و برای ادامه‌ی تحصیل به قاهره رفت و به دانشکده‌ی اصول دین راه یافت و در سال 3-1952 به اخذ دانش‌نامه‌ی لیسانس با درجه‌ی ممتاز موفق شد سپس در رشته‌ی دبیری دانشکده‌ی زبان عربی ثبت نام کرد و از آن جا نیز به دریافت لیسانس با درجه‌ی ممتاز نایل گردید در سال 1957 به مؤسسه‌ی تحقیقات و مطالعات زبان عربی وابسته به جامعه‌ی کشورهای عربی وارد شد و دیپلم عالی زبان و ادبیات عربی را دریافت نمود و در همین سال‌ها دوره‌ی سه ساله‌ی دکترای دانشکده‌ی اصول دین را نیز با موفقیت در سال 1960 به پایان رسانید و به آماده ساختن رساله‌اش پیرامون زکات در اسلام پرداخت، ولی پیش‌آمدهایی چند باعث تأخیر آن شد و اوضاع مصر رو به وخامت گذاشت تا بالاخره 13 سال بعد یعنی در سال 1973 دکترای خود را با رتبه عالی گرفت.
مسؤولیت‌های اداری:
در سال 1951 سرپرستی امور دینی وزارت اوقاف مصر در رابطه با خطابه و تدریس و سرپرستی مساجد و سردبیری انجمن ائمه جماعات را عهده‌دار گردید و در سال ١٩۶۵ در اداره‌ی فرهنگ اسلامی الأزهر مشغول به کار شد و مطبوعات و انتشارات را زیر نظر گرفت و به پاسخگویی سؤالات و شبهاتی که از طریق جراید و غیره که پیرامون اسلام مطرح می‌گردید، پرداخت و در برنامه‌ریزی دفتر هنری اداره‌ی دعوت و ارشاد شرکت جست. در سال ١٩۶١ برای مدیریت یک مدرسه علوم دینی نوبنیاد به کشور قطر دعوت شد و این مدرسه را طبق اصولی‌ترین و جدیدترین مبانی علمی و تربیتی پایه‌گذاری کرد و به‌صورت یک مدرسه‌ی نمونه در منطقه خلیج فارس درآورد و طلاب علوم دینی از اطراف و اکناف کشورهای عربی و اسلامی به این مدرسه روی آوردند تا این‌که دانشکده‌ی علوم تربیتی قطر تأسیس شد و به عنوان استاد و رئیس گروه مطالعات اسلامی به آن دانشکده منتقل گردید و تا به امروز، جهاد و رسالتش را در همین دانشکده پی گرفته و می‌گیرد. استاد قرضاوی به همه‌ی علوم اسلامی و نیز به همه‌ی دانش‌هایی که بتوانند در تحقیقات علوم اسلامی به‌کار آیند علاقه‌مند بود. به همین جهت دانشکده‌ی اصول دین را بر دیگر دانشکده‌ها ترجیح می‌داد که دانشکده‌ی تفسیر، حدیث، عقاید و فلسفه و تاریخ اسلامی بود. اما دانش‌پژوهی او در محدوده‌ی علوم اسلامی متوقف نمانده و همواره اصرار داشته است که در ادبیات، تاریخ، فلسفه، علوم تربیتی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و مکتب‌های فکری معاصر نیز صاحب‌نظر باشد و کتابخانه‌ی شخصی وی کتابهای مرجع همه‌ی علوم را در بر دارد.
فعالیتهای سیاسی و اجتماعی:
استاد در کنار همه‌ی این اشتغالات علمی و اداری، هیچ‌گاه از مسایل اجتماعی نیز بر کنار نبوده و از همان سنین نوجوانی که به دبستان می‌رفت، با قلب و اعصاب و عقل و زبان و نظم و نثر خویش در صحنه‌ی فعالیتهای اجتماعی حضور داشت و با سرودن قصیده‌های شیوا و ایراد خطابه‌های مؤثر، دانشجویان را به تظاهرات بر علیه ستم دیکتاتوری تشویق می‌کرد وی مسؤل انجمن دانشجویان نهضت اسلامی در دانشکده‌ی اصول دین و سایر دانشکده‌های دانشگاه الأزهر بود و در نبرد کانال سوئز بر علیه استعمار انگلیس در کادر فرماندهی اکیپهای دانشجویی الأزهر عضویت داشت. استاد در این مسیر دعوت و مبارزه انواع اذیت و آزار را متحمل شد. در سال ١٩٤٩ در روزگار حکومت فاروق زندانی شد. همچنین در دوران حکومت جمال عبدالناصر دوباره در سال‌های ١٩٥٤ و ١٩٦٢ به زندان رفت شاید تنها عامل پیوند عمیق، آگاهانه، زنده و مستقیم او با واقعیات و حوادث کشور و میهن گسترده و اسلامی‌اش، ارتباط دیرینه‌ی او با جمعیت اخوان‌المسلمین بوده باشد که وی را از فضای شعر و ادب که سخت به آن گرایش داشت به فضای دعوت و حرکتی فراگیر در جهت تکوین و تربیت نسل اسلامی که اسلام را درست بفهمد و به درستی به آن معتقد باشد و درراه آن جهاد کند، انتقال داد وی در نوجوانی تحت تأثیر مکتب اخوان‌المسلمین و شخصیت‌های بارز آن قرار گرفت و بزرگترین شخصیتی که در زندگی فکری و روحی تحت تأثیر او قرار می‌گرفت، پیشوای شهید، امام حسن البنا مؤسس بزرگترین نهضت‌های اسلامی در قرن بیستم بود وقتی که استاد در سال ١٩٦٥ آزاد شد. حکومت نظامی وقت او را از ارتباط گرفتن با مردم از طریق سخنرانی و تدریس ممنوع گردانید و ابزار دیگری به‌جز قلم برای او باقی نماند. ناگزیر افکار خود را در قالب سلسله مقالات و کتاب‌ها و رساله‌ها در اختیار مردم گذاشت.
استاد در کنفرانس‌ها و سمینارهای علمی- اسلامی در کشورهای اسلامی و غربی نیز شرکت فعال داشته و دارد ازجمله، سمینار تشریع اسلامی در لیبی، اولین کنگره‌ی تاریخ در بیروت، جشنواره‌ی تعلیماتی جامعه‌ی دانشمندان هند و کنفرانس جهانی اقتصاد اسلامی در مکّه‌ی مکرمه و کنفرانس فقه اسلامی در ریاض، کنفرانس دعوت اسلامی در مدینه‌ی منّوره و کنفرانس سالانه‌ی اتحادیه‌ی دانشجویان مسلمان در آمریکا را می‌توان نام برد.
کارهای هنری و شعری:
نخستین نوشته‌ی استاد، یک نمایشنامه‌ی منظوم به نام یوسف صدیق بود که به تقلید از نمایشنامه‌های لیلی و مجنون و کلئوپاترای احمد شوقی نگاشته، در آن هنگام دانش‌آموز اول متوسطه بود. دکتر قرضاوی را همه‌ی مردم به‌عنوان خطیب، نویسنده و دانشمند می‌شناسند اما کمتر کسی او را به‌عنوان شاعر می‌شناسد در حالی‌که وی زندگی را از نوجوانی با شعر آغاز کرده و در بینِ دوستان و همدوره‌هایش به‌عنوان قرضاوی شاعر معروف بود.
استاد در همه‌ی زمینه‌های شعری، به‌جز مدیحه‌سرایی که نوعاً با تملق و چاپلوسی و شخص‌پرستی سروکار دارد سروده‌هایی دارد. اگر او شاعری را ترک نمی‌گفت شاعری کم‌نظیر و زبانزد خاص و عام می‌گردید ولی او شاعری و شعر را ترک گفته و یکسره به نویسندگی در موضوعات گوناگون اسلامی روی آورده و گنجینه‌های پرارزشی را از فراورده‌های دانش و اندیشه‌ی اسلامی تقدیم کرده و راه رهایی و خوشبختی را برای نسلهای حال و آینده‌ی مسلمانان جهان روشن گردانیده است. استاد قرضاوی بانی و رئیس پیشین اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان بود.
کتاب‌ها و مقالات:
1- قطوف دانیة من الکتاب و السنة: در سال 1951 تألیف شده است.
2- الحلال و الحرام فی الاسلام: در سال 1960 به دستور رؤسای الأزهر تألیف و به زبان‌های ترکی، فارسی و اردو ترجمه شده است.
3- العبادة فی الاسلام: در سال 1961 تألیف شده است و به زبان فارسی ترجمه شده است..
4- الناس و الحق: در سال 1966 تألیف و به زبان‌های ترکی و فارسی ترجمه شده است.
5- مشکلة الفقر و کیف عالجها فی الاسلام: در سال 1967 تألیف و به زبان‌های فارسی و اردو ترجمه شده است.
6- الایمان و الحیاة: در سال 1969 تألیف و به زبان فارسی ترجمه شده است.
7- فقه الزکات: در سال 1969 در دو مجلد منتشر گردیده و اثر مهمی در فقه مقارن و حقوق تطبیقی است که به شایسته‌ترین وجهی به بررسی همه جانبه‌ی زکات در اسلام در پرتو قرآن و حدیث و با مراجعه‌ی دقیق به منابع معتبر فقهی هر یک از مذاهب مشهور اسلامی، پرداخته است.
8- شریعة الاسلام خلودها و صلاحها للتطبیق فی کل زمان و مکان: در سال 1972 تألیف شده است.
9- الخصائص العامة للاسلام: در سال 1977 تألیف شده است.
10- الصبر فی القرآن: نمونه‌ای از تحقیق موضوعی در قرآن است و به زبان فارسی ترجمه شده است.
11- عالم و طاغیة: یک نمایشنامه‌ی تاریخی است در سال 1966 نوشته وبه ترکی و فارسی ترجمه شده است.
12- هدی الاسلام: مجموعه‌ای از فتاوی استاد و راه‌حلهای اصیل اسلامی برای مشکلات مسلمانان معاصر است.
13- غیر المسلمین فی المجتمع الاسلامی: در سال 1977 منتشر یافته است.
14- الحلول المستوردة و کیف جنت علی امتنا: در سال 1971 تألیف و به ترکی ترجمه شده است.
15- الحل الاسلامی فریضة و ضرورة: در سال 1974 منتشر شده است.
16- از تاریخ فوق به بعد ده‌هها کتاب ومقاله نوشته‌اند که با زبان‌های مختلف از جمله فارسی و کردی ترجمه گردیده‌اند و در لیست فوق موجود نمی‌باشند.
17- دارای سایت اینترنتی بوده و کلیه‌ی فعالیتهای ایشان در سایت موجود می‌باشند.
همچنین استاد در تألیف بیش از ٢٠ جلد کتاب درسی در رابطه با توحید، فقه، تفسیر، حدیث، جامعه‌شناسی اسلامی، فلسفه، اخلاق و غیره، طبق برنامهی وزارت آموزش و پرورش قطر همکاری مؤثری داشت.
همچنین برای سمینارها و کنفرانس‌های مختلف علمی و اسلامی نیز مقالات تحقیقی متعددی تهیه کرده است و به صورت‌های گوناگونی انتشار یافته‌اند و همچنین روزنامه‌ها و مجلات متعددی مستمراً نشر مقالات استاد را بر عهده داشته و دارند که «الأزهر»، «نورالاسلام»، «منبر الاسلام»، «الدعوة» در مصر و «حضارة الاسلام» در دمشق و «الشهاب و المسلم المعاصر» در لبنان و «البعث الاسلامی» در هند و «المجتمع» و «الوعی الاسلامی» در کویت و «الدوحة» در قطر، از آن جمله‌اند.
خداوند اجر و پاداشش را زیاد گرداند.
سرانجام شيخ یوسف قرضاوی پس از عمری مجاهدت در راه اعلای کلمة الله امروز دوشنبه ٤ مهرماه جاری برابر با ٢٦ سپتامبر ٢٠٢٢ بر اثر کهولت سن در دوحه پایتخت قطر جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.
پایگاه اطلاع‌رسانی اصلاح درگذشت این عالم ربانی، علامه‌ی دوران و مجاهد نستوه را که حیات پربرکتش را در راه نشر حقایق اسلام سپری کرد، به قاطبه‌ی امت اسلامی به‌ویژه به شاگردان، دوستداران و همراهان ایشان در اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان و خاندان مکرم شیخ قرضاوی تسلیت گفته و از حضرت باری تعالی علو درجات در فردوس اعلی را برای روح آن فقید سعید به دعا خواستار است.
انا لله وانا الیه راجعون
نظرات